با ویراویراست، سرعت ویراستاری خود را چندین برابر کنید.

شیوهٔ نگارش همزه در واژه‌ها متفاوت است و نسبت به جایگاه آن در واژه تغییر می‌کند، اگر بخواهیم ساده بگوییم، می‌توان به شکل زیر دسته‌بندی‌اش کرد:

✅همزهٔ آغازی:

همزۀ آغازی همیشه با «الف» نوشته می‌شود. مانند: ایثار، اعلام، ایدئالیسم.

✅همزهٔ میانی:

همزهٔ میانی، خود حالت‌های متفاوتی دارد که به شرح زیر است:

✅ همزۀ میانی ماقبل مفتوح:

هرگاه پیش از همزهٔ میانی فتحه باشد، همزه روی کرسی «ا» نوشته می‌شود؛ برای نمونه: مأمور، تألیف، مأخذ، رأفت، شأن، رأس، تأثر، یأس، تأسی، مأوا.

ویراستاری آنلاین را شروع کنید.

نکته:

•  هرگاه پس از همزه در این جایگاه، واکه‌های «ای»، «او» و «اِ» بیاید، همزه روی کرسی «ی» نوشته می‌شود؛ یعنی مانند: رئیس، رئوف، مطمئن، شئون، رئوس.

• اگر پیش از همزۀ میانی، مفتوح یا ساکن باشد، همزه روی کرسی «ی» نوشته می‌شود؛ مانند: جرئت، مسئله، مسئول، هیئت.

✅ همزۀ میانی ماقبل مضموم:

هرگاه پیش از همزهٔ میانی ضمه(-ُ) باشد، همزه روی کرسی «و» نوشته می‌شود؛ برای نمونه: مؤمن، مؤدب، سؤال، مؤثر، رؤیا، فؤاد، رؤسا، مؤاخذه، رؤیت، مؤذن.

نکته: هرگاه حرف پیش از همزه، دارای فتحه یا ساکن باشد و پس از آن حرف «آ» بیاید، همزه به‌صورت «آ» نوشته می‌شود: مآخذ، مرآت، لآلی.

✅همزۀ میانی ماقبل مکسور:

هرگاه پیش از همزهٔ میانی کسره (-ِ) باشد، همزه روی کرسی «ی» نوشته می‌شود؛ برای نمونه: توطئه، تبرئه، تخطئه... 

ویراستاری متن خود را به ویراستارهای ویراویراست بسپارید.

✅همزهٔ پایانی:

• همزهٔ پایانی به طور کلی چون در فارسی ادا نمی‌شود، در نوشتار هم نوشته نمی‌شود؛ یعنی مانند: امضا، انشا، املا، اعضا، انقضا و...

• همچنین اگر مضاف و موصوف واقع شوند، به شکل انشای، املای، اعضای، امضای و... نوشته می‌شود. مانند: انشای زیبا، امضای من.

همزهٔ پایانی خود حالت‌های متفاوتی دارد که به شرح زیر است:

✱همزۀ پایانی ماقبل مضموم:

هرگاه پیش از همزهٔ پایانی ضمه(-ُ) بیاید، همزه روی کرسی «و» نوشته می‌شود؛ مانند: لؤلؤ، تلألؤ. ‌

✱همزۀ پایانی ماقبل ساکن یا یکی از مصوت‌های بلند «آ»، «او»، «ای»:

هرگاه پیش از همزهٔ پایانی ساکن یا یکی از واکه‌های بلند باشد بدون کرسی نوشته می‌شود؛ مانند: جزء، سوء، شیء، بطیء.

✱همزۀ پایانی ماقبل مفتوح:

هرگاه پیش از همزهٔ پایانی فتحه بیاید، همزه روی کرسی «الف» نوشته می‌شود؛ مانند: مبدأ، منشأ، خلأ...

روی کیبورد یا صفحه کلید، نشانه‌های همزه با ترکیب دکمه‌های زیر است:

أ : shift+n

ئ: m

ء: shift+m

ؤ: shift+v

نکته: در واژه‌های بیگانه، معمولاً همزه روی کرسی «ی» نوشته می‌شود؛ یعنی مانند: جرئت، مسئله، مسئول، هیئت، نشئت و...

در ادامۀ مقاله «ه» ملفوظ و غیرملفوظ را به‌صورت کاملاً ساده و کاربردی بررسی خواهیم کرد.

شیوهٔ نوشتن درست «ه» را می‌توان بر اساس تلفظ‌شدن (ادا شدن) یا تلفظ نشدن (ادا نشدن) آن‌ها در واژه‌ها بررسی کرد. همواره در نوشته‌ها می‌بینیم که این حرف به درستی نوشته نشده است. پیشنهاد می‌شود مقالۀ ی میانجی را مطالعه کنید.

• «ه» غیرملفوظ:

✅ در واژه‌هایی همچون «لاله» و «علاقه» که «ه» غیرملفوظ وجود دارد، نباید به جزء بعدی خود وصل شود؛ برای نمونه: علاقه‌مند، بهره‌مند، لاله‌گون، گله‌مند، جامه‌ها، سایه‌دار، لاله‌گون، گله‌زار، یونجه‌زار، گله‌دار.

 اگر در جست‌وجوی نرم‌افزار ویراستاری هستید، به بخش ویراستاریِ سامانۀ هوشمند ویراویراست بروید. حتی اگر با اصول ویراستاری و ویرایش آشنا نباشید، ویراویراست با ارائۀ دو مثال در کنار دو پیشنهاد خود، بافت جمله را برای شما توضیح می‌دهد تا بتوانید شکل صحیح کلمه را انتخاب کنید.

• «ه» بیان حرکت:

✅ واژه‌هایی که به «ه» بیان حرکت ختم می‌شوند، همچون «تشنه» و «نخبه» اگر به «ان» و «ی» اضافه شوند، با واج میانجی «گ» همراه می‌شوند؛ برای نمونه: تشنگی، نخبگان...

✱اگر این واژه‌ها در نقش موصوف و صفت باشند، از «ی» میانجی استفاده می‌کنیم؛ مانند: برنامهٔ درازمدت، خانهٔ ما...

• خوب است بدانیم که «ء» شکل کوتاه‌شدهٔ «ی» است. (براساس مصوبات فرهنگستان زبان و ادب فارسی «ی» میانجی باید به همین شکل نوشته شود.)

روی صفحه‌کلید یا کیبورد با فشردن دکمه‌های ترکیبی shift+g نشانۀ «ی میانجی» را تایپ کنید.

• «ه» ملفوظ:

✅ «ه» ملفوظ به جزء دوم خود می‌پیوندد. مه + تاب ⬅ مهتاب

✅   هرگاه بعد از «ه» ملفوظ در واژه‌هایی همچون «چاه» و «گروه» حرفی باشد، به جزء بعدی خود وصل می‌شود؛ برای نمونه:

چاه+ ی⬅ چاهی، گروه+ی⬅گروهی، توجه+ی ⬅ توجهی (توجهم، توجهت، توجهش، توجهمان...)

وقتی که کلماتی که به «ه» ملفوظ ختم می‌شوند؛ مانند: «توجه»، «مشابه»، «چاه» و «گره» حالت اضافه داشته باشند؛ «ی» یا «ء» میانجی به آن‌ها اضافه نمی‌شود.

یعنی: «توجۀ او» نادرست است و باید بنویسیم «توجهِ او».

همچنین: ماهِ تابان، چاهِ پرآب، گرهِ کور، مشابهِ جنس ایرانی.

حتماً شما هم اسم هکسره به گوشتان خورده است. در ادامۀ مقاله کاربرد و شیوهٔ درست‌نویسی «ه» و «کسره» را در نوشتار غیررسمی بررسی می‌کنیم.

برای همهٔ ما پیش آمده که در نوشتار غیررسمی یا محاوره، بین کاربرد «ه» چسبان و کسره سردرگم می‌شویم.

 ❓کجا «ه» چسبان به کار ببریم؟👇
✅  در جایی که «ه» جانشین فعل‌های «است» و «هست» باشد.

⬅️ همچون «گرمه»، «سرده»، «درسته» و «غلطه» در جمله‌های زیر:
نمونه: امروز هوا گرمه؛ امروز هوا سرده. سخن شما درسته؛ سخن آن‌ها غلطه.

✅  کاربرد دیگر «ه» پایان واژه، استفاده از آن به جای برخی حروف آخر واژه‌ها در نوشتار غیررسمی یا محاوره است.

⬅️مانند: می‌شنوه (می‌شنود)، یه (یک)، داره (دارد) و...

✅یکی دیگر از کاربردهای «ه» پایان واژه، استفاده از آن به جای نشانۀ معرفه در فارسی محاوره است.

⬅️برای نمونه: اون کتابه مال من است.

⬅️خونۀ مادربزرگه هزارتا قصه داره.

✅یکی دیگر از کاربردهای «ه» پایان واژه، استفاده از آن به‌عنوان پسوند در انتهای اسم‌ها و صفت‌ها است.

⬅️مانند: دهنه، انگیزه، روزنه‌ و...

🔘 کجا هرگز «ه» چسبان به کار نبریم؟👇

✅ در ترکیب اضافی باید از کسره استفاده کنیم و استفاده از «ه» نادرست است. (نه به هکسره)

⬅️به نمونه‌های درست و اشتباه زیر دقت کنید:
✔️لباس او
⛔لباسه او
✔️فروغ فرخزاد
⛔فروغه فرخزاد
✔️پیام من
⛔پیامه من

✅ جایی که مقصود ما فقط اضافه‌کردن صفت به موصوف باشد و «ه» جانشین فعل‌های «است» و «هست» 'نباشد'‌ از ه چسبان استفاده نمی‌کنیم.
⬅️همچون واژهٔ عروسک در جمله‌های زیر:
✔️نمونهٔ درست: دختربچه در میان شلوغی، عروسکِ زیبای خود را پیدا کرد.
⛔نمونهٔ اشتباه: دختربچه در میان شلوغی، عروسکه زیبای خود را پیدا کرد.

در بخش ویراستاری آنلاین «ویراویراست» خودتان متن و نوشتۀ خود را ویرایش کنید.

برای ثبت سفارش ویراستاری با شمارۀ 09020025029 تماس بگیرید.

✍️ بهکوششِ فاطمه لک‌زاده و زهرا نواب‌صفوی.

📚 کتابنامه:

📖 ذوالفقاری، حسن، 1398، آموزش ویراستاری و درست‌نویسی، تهران: نشر علم.

📖 شکراللهی، رضا، 1396، مزخرفات فارسی، تهران: نشر ققنوس.

📖 فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 1394، دستور خط فارسی، چ۱۳، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی (نشر آثار).